Z dniem otwarcia spadku (tj. z dniem śmierci spadkodawcy) osoby wskazane w testamencie stają się spadkobiercami. Co do zasady od tego też dnia osobom uprawnionym do zachowku przysługuje roszczenie o jego zapłatę.
Jako że roszczenie o zachowek jest roszczeniem pieniężnym, uprawniony musi ustalić wartość substratu zachowku, a następnie obliczyć, jaka część tej wartości będzie mu przysługiwała tytułem zachowku. Gdy ustali już tę kwotę musi on wezwać spadkobiercę (lub spadkobierców) do zapłaty przysługującego mu zachowku. W niektórych przypadkach zobowiązanym do zapłaty zachowku będzie nie tylko spadkobierca, ale także zapisobierca windykacyjny, czy też osoba, która jeszcze za życia została obdarowana darowizną przez spadkodawcę. Jeśli zobowiązani nie spełnią żądania uprawnionego, ten może wystąpić do Sądu z pozwem o zapłatę zachowku a dodatkowo domagać się odsetek ustawowych za każdy dzień opóźnienia w płatności.
Jednocześnie przed wystąpieniem z pozwem o zapłatę, osoba uprawniona do zachowku powinna zbadać własną sytuację prawną i faktyczną. Może się bowiem okazać, że jej roszczenie o zachowek zostało już częściowo albo i całkowicie zaspokojone. Zdarzyć się tak może, zwłaszcza gdy:
- uprawniony do zachowku otrzymał w ramach dziedziczenia jakąś część spadku (np. został powołany do dziedziczenia, czy też otrzymał zapis zwykły lub windykacyjny);
- uprawniony do zachowku za życia spadkodawcy otrzymał od niego darowiznę,
- jeżeli uprawnionym jest zstępny (syn, wnuk itd.), to wówczas na poczet zaspokojenia jego roszczenia o zachowek zalicza się również koszty, jakie spadkodawca poczynił na utrzymanie i wykształcenie uprawnionego, jeśli te przekraczają przeciętną miarę;
- w przypadku dalszych zstępnych, którzy byliby uprawnieni do zachowku (np. wnuk spadkodawcy), na poczet zaspokojenia roszczenia o zachowek, zalicza się także darowizny, zapisy zwykłe oraz zapisy windykacyjne, jakie zostały dokonane przez spadkodawcę na rzecz wstępnego osoby uprawnionej (przykładowo: jeśli wnuk jest uprawniony do zachowku po dziadku, to wnuk musi ustalić, czy jego rodzice otrzymali jakieś darowizny od dziadka. Jeżeli tak, to niewykluczone, że będzie trzeba je zaliczyć na poczet zaspokojenia roszczenia wnuka o zachowek).
Mając powyższe okoliczności na uwadze, należy wskazać, że roszczenie o zachowek powstaje z dniem otwarcia spadku, ale tylko pod warunkiem, że uprawniony do zachowku nie otrzymał go również w innej postaci niż klasyczne powołanie do dziedziczenia